![]() |
Богомил |
Основата на нивното верување: Космички дуализам
Централното место во богомилската теологија го зазема дуализмот. За разлика од ортодоксните христијани кои веруваат во еден Семоќен Бог, Богомилите верувале во постоењето на два принципа или двајца богови кои се во постојана борба:
- Добриот Бог (Отецот): Творец на сѐ што е небесно, духовно и невидливо (душата, небото).
- Злиот Бог (Сатанаил/Самаил): Творец на сѐ што е материјално, телесно и видливо (Земјата, човечкото тело, парите, моќта).
Според ова, материјалниот свет во кој живееме е создаден од злото, а не од добриот Бог. Ова радикално верување имало огромни импликации врз нивниот живот:
- Одбивање на Црквата: Бидејќи црковните објекти, крстови, икони и обреди се материјални, Богомилите ги сметале за дела на Сатанаил и ги отфрлале.
- Одбивање на државата: Власта и империјата (Византија) биле исто така дел од материјалниот, злобен свет, па затоа им се спротивставувале.
Почетоците: Пред-појава и социјалната позадина
Корените на Богомилството лежат во претходни верски движења, особено Павлиќанството (кое имало силно присуство во Тракија и други делови на Балканот).
Клучен фактор за појавата:
Во X век, Византиската империја била обележана со остра социјална диференцијација. Една страна биле богатите феудалци, свештенството и царскиот двор, а на другата страна биле експлоатираните земјоделци (кметови).
Богомилството се појавило како верски одговор на социјалната неправда. Тоа им нудело на обесправените:
- Објаснување зошто страдаат: Нивната беда е дел од злобниот, материјален свет.
- Надеж за спас: Спасувањето лежи во одрекување од материјалното и насочување кон духовното.
Оформувањето: Попот Богомил и раѓањето на заедницата
Оформувањето на движењето како посебна организирана заедница се поврзува со една клучна фигура: Попот Богомил.
Според византискиот писател Евтимиј Зигавин, движењето го добило името по свештеник кој живеел во Македонија во времето на Цар Петар I (927–969). Иако нема многу детали за неговиот живот, се смета дека тој бил тој што успеал да ги систематизира дуалистичките идеи и да ги спои со павлиќанските традиции, преточувајќи ги во јасна доктрина.
Првите Богомилски заедници (или цркви) се формирале во Македонија (особено во областа околу Велес и Прилеп) и биле тајни и строги. Нивните следбеници се делеле на:
- Совршени (Елити): Оние кои живееле исклучително аскетски живот (без брак, без месо, постојани пости) и ги воделе заедниците.
- Слушатели (Верници): Обичниот народ кој ги следел основните правила и им помагал на Совршените.
Ширењето на Дуализмот: Од Балканот до Европа
Едно од најимпресивните нешта кај Богомилството е неговата способност брзо да се шири и да ја преживее упорната персекуција. Од тајните заедници во Македонија, идеите патувале по трговските патишта, преку прогонети свештеници и преку обичниот народ кој барал алтернатива на официјалната Црква.
1. Босна: Рајот на „Црквата Босанска“
Најсилното упориште надвор од неговото жариште, Богомилството го нашло во Босна.
- Причина за успех: Во Босна во тоа време постоела голема нестабилност помеѓу католичките и православните влијанија. Локалното благородништво и Бан Кулин (владетелот) биле склони да ја поддржат една релативно независна црква за да избегнат потчинување на Унгарија или Византија.
- Локална форма: Иако често се поврзува со Богомилите, „Црквата Босанска“ претставувала локална, самостојна христијанска заедница со силни дуалистички примеси. Нејзините членови биле познати како „Добри луѓе“ или „Кристијани“.
- Споменикот: Највидлив доказ за оваа традиција се Стеќците – монументалните средновековни надгробни споменици. Иако нивната врска со богомилството сѐ уште е предмет на научни дебати, тие се важен симбол на уникатната верска традиција на Босна.
2. Патувањето кон Запад: Патот на „Ереста“
Богомилските идеи не застанале на Балканот. Тие се пренесувале преку свештеници и трговци во Западна Европа, преку два главни патни правци:
- Преку Далмација и Северна Италија: Директно до градовите-држави кои биле трговски центри.
- Преку Дунав и Рајна: Кон Франција и германските покраини.
Ова трансформирање на идејата довело до појава на слични дуалистички движења во Европа, меѓу кои се истакнуваат:
А. Патарените (Северна Италија)
Ова движење во Милано и околината имало сличен анти-клерикален и дуалистички карактер, силно спротивставувајќи се на богатството и моќта на Католичката црква.
Б. Катарите (Јужна Франција)
Ова е најпознатото и најмоќното дуалистичко движење во Европа, кое цветало во регионот Лангедок (особено околу градот Алби, па затоа биле нарекувани и Албигензи).
- Слични верувања: Како и Богомилите, Катарите верувале дека материјалниот свет е злобен и дека спасението доаѓа преку духовното прочистување (аскетизам). Тие исто така ги отфрлале крстот, католичката хиерархија и физичките обреди.
- Директна врска: Историските извори сугерираат дека постоела директна комуникација и пренесување на доктрината помеѓу Балканот и Катарите. Високи богомилски „старешини“ од Балканот патувале во Франција за да ги подучуваат и организираат Катарите.
3. Реакцијата: Прогон и Осуда
Како што движењето растело и ги предизвикувало темелите на Црквата и државата, така и реакцијата била сѐ пожестока:
- Црковна осуда: Како за Богомилите на Балканот, така и за Катарите во Франција, Папата наредил сурови прогони. Богомилите биле етикетирани како „еретици“ и претрпеле тешки казни од византиските, а подоцна и од српските и бугарските владетели.
- Крстоносни војни: Католичката црква во 13. век организирала Албигенска крстоносна војна против Катарите во Јужна Франција, што довело до нивно речиси целосно истребување. Овој брутален прогон ја покажува моќта и опасноста што Црквата и монарсите ја гледале во ова македонско-балканско дуалистичко движење.
Наследството: Како Богомилите го обликуваа Балканот
Иако Богомилството како организирано движење исчезнало од Балканот под притисокот на крстоносните војни и инквизицијата (особено во Босна) и прогоните од страна на Византија, Србија и Бугарија, неговото влијание не е избришано.
1. Јазикот како сведок
Влијанието на Богомилството може да се најде дури и во македонскиот и другите балкански јазици.
- Зборот „богомил“ во народниот говор не означувал само следбеник на ерес. Со текот на времето, тој станал синоним за еретик, отпадник или дури и за некој што е чуден и асоцијален—што ја одразува негативната перцепција што официјалната Црква ја наметнувала со векови.
- Многу поимови поврзани со дуализам и отфрлање на материјалното, иако не директно преземени, се проткаени низ народниот менталитет.
2. Одговор во уметноста и литературата
Богомилскиот дуализам и неговата опсесија со борбата меѓу доброто и злото станале плодна почва за македонската и јужнословенската книжевност.
Во литературата, особено во средновековните текстови, Богомилите служеле како „анти-јунаци“ за да се истакне моќта и праведноста на православната вера. Сепак, нивната трагична судбина и одбивањето да се покорат на власта ги инспирирале и подоцнежните романтичарски и модернистички писатели.
3. Наследството на отпорот
Можеби најважното наследство на Богомилството е неговиот социјален карактер. Ова не било само теолошка дебата; тоа било движење на сиромашните против богатите феудалци и свештеници.
Богомилите биле еден од првите организирани изрази на социјален отпор на Балканот. Нивното одбивање на авторитетот – и на оној на Царот и на оној на Папата – ги прави претходници на сите подоцнежни протестантски и анти-феудални движења во Европа.
Заклучок: Од Македонија до Европа
Од тајни молитви во македонските села до теолошкиот инспиративен извор на Катарите во Јужна Франција, Богомилството е клучна алка во разбирањето на средновековниот Балкан. Тоа е единствена македонска приказна за тоа како една верска идеја, родена од социјална неправда, може да патува низ континенти и да ги предизвика најмоќните институции во тогашниот свет. Тие не успеале да го победат материјалниот свет, но нивниот отпечаток во духовното наследство на Европа останува вечен.
Comments