Пролетта 1903 година. Солун – еден од најголемите и најкосмополитските градови на Отоманската Империја – живееше во привиден мир. Но, под улиците на градот, неколкумина млади луѓе, познати како Гемиџии (од турски: чамџии/бродари), копаа тунел со една цел: да го запалат срцето на Империјата и да ја разбудат Европа.
Ова не беше обичен бунт; тоа беше чин на револуционерен нихилизам и саможртва што засекогаш го промени текот на македонската борба за ослободување.
1. Идеалот пред животот: Филозофијата на Гемиџиите
Гемиџиите не беа дел од традиционалната структура на ВМРО (Внатрешната македонска револуционерна организација), иако соработуваа со неа. Тие беа мала, автономна група млади интелектуалци, претежно ученици и студенти од Велес (меѓу кои и нивниот водач, Павел Шатев).
Нивната филозофија била радикална и била под големо влијание на европскиот анархизам и идеите за пропаганда со дело. Тие веруваа во следново:
- Саможртва како чин на будење: Сметаа дека долготрајните илегални борби и агитации нема да донесат резултати. На Европа ѝ беше потребен шокантен, спектакуларен чин на саможртва за да се сфати сериозноста на македонското прашање.
- Напад на симболите: Нивна цел не беа цивилите, туку симболите на Империјата и странскиот капитал што ја поддржуваше. Солунската Отоманска банка, францускиот пароброд и европската инфраструктура беа нивни цели.
- Нихилизам: Нивниот чин беше очајнички – тие знаеја дека сите ќе загинат или ќе бидат фатени. Смртта била составен дел од планот, како последен, чист доказ за посветеноста на идеалот.
2. Подготовките: Под земјата на Солун
За да ја изведат својата мисија, Гемиџиите изнајмиле дуќан спроти најголемиот симбол на османлиската и европската финансиска моќ во градот – Отоманската банка.
Со месеци, во најголема тајност и со неверојатна физичка издржливост, копале тунел под улицата, директно до темелите на банката. Ова барало пеколна работа, со цел да се отстрани земјата и да се постави огромно количество експлозив. Овој чин самиот по себе е сведоштво за нивната посветеност.
3. Недела на оган: Атентатите од 28 април 1903 година
Атентатите траеја неколку дена, но кулминацијата се случи на 28 април.
- Експлозијата на банката: Тунелот беше миниран. Отоманската банка беше разурната, а експлозијата одекна низ целиот град.
- Паробродот „Гвадалкивир“: Гемиџијата Орце Попјорданов го потопи францускиот пароброд „Гвадалкивир“ користејќи динамит, симболизирајќи го нападот врз странскиот капитал што го поддржуваше status quo-то.
- Град во пламен: Потоа следеа низа други напади: експлозии на железнички пруги, прекин на гасоводната мрежа и прекин на електричната мрежа. Целта била да се парализира и да се потопи во хаос економскиот центар на Империјата.
Повеќето од Гемиџиите, соочени со потерата на османлиската војска, загинаа во борба или се самоубија, како што беше нивниот првичен план. Само неколкумина, вклучувајќи го Павел Шатев, беа заробени живи.
4. Наследството и контроверзиите
Чин на Гемиџиите имаше непосредни трагични последици. Отоманските власти одговорија со жестоки репресалии против македонското население во Солун.
Сепак, целта на Гемиџиите – привлекување на меѓународното внимание – беше постигната. Вестите за експлозиите одекнаа низ европските престолнини. Иако многумина ги осудија како терористи, тие успеаја да го вратат фокусот на европските сили кон нерешеното македонско прашање.
Еден од најголемите историски парадокси е што нивниот чин на очајничка жртва се случи само четири месеци пред Илинденското востание, за кое може да се смета дека Гемиџиите го забрзаа со својата драматична акција.
Денес, Гемиџиите остануваат контроверзни фигури: дали беа херои-саможртвеници водени од чист идеал, или пак, радикали кои ги искористија екстремните методи за политичка цел? Одговорот лежи во длабочината на читателот и неговиот однос кон борбата за слобода.
Comments