Во срцето на Илинденското востание (1903), чинот на објавување на слободата не дошол од некој голем плоштад или војничка касарна, туку од најсветото место во градот – црквата.
 |
| Православна црква |
Случката од Крушево не само што ја покажува длабоката врска меѓу верата и националниот порив, туку и како црковните објекти служеле како комуникациски и стратешки центри на востаниците.
1. Стратегијата на камбанаријата
Крушево, градот на занаетчиите и трговците, бил избран како центар на востанието во Битолскиот револуционерен округ. За успешно да се ослободи и прогласи Крушевската Република, востаниците морале да го координираат нападот и, што е најважно, да го известат населението дека дојде часот за борба.
- Местото: Избрана била камбанаријата на црквата „Свети Никола“ во центарот на градот. Црковниот објект (кој бил изграден од тврд материјал во 1832 година) бил највисок и неговиот звук се слушал најдалеку.
- Чин на објавување: Во ноќта меѓу 1 и 2 август 1903 година, на празникот Свети Илија, востаниците се искачиле во камбанаријата. Додека во градот владеела тишина, започнало силно биење на камбаните. За народот, тоа било јасен знак, шифра која значела: „Востанието почна! Слободата е тука!“
2. Светилиште, засолниште, болница
Улогата на црквата не завршила со објавувањето на востанието. Во следните денови, црквите и манастирите станале незаменлив дел од востаничката логистика.
- Засолништа: Многу свештеници и монаси активно учествувале во движењето, претворајќи ги манастирските ќелии во скривалишта за четите и магацини за оружје, муниција и храна.
- Санитетска помош: Поголемите манастири и цркви често биле користени како импровизирани болници каде што ранетите востаници биле лекувани од локалните исцелители или од пожртвуваните жени.
3. Трагичната судбина на „Св. Никола“
Кога османлискиот аскер и башибозукот започнале со жестоката офанзива за задушување на востанието и рушење на Крушевската Република, тие многу добро знаеле дека црковните објекти се симболи на отпорот.
- Уништувањето: Црквата „Свети Никола“, местото од каде што била објавена слободата, била една од првите цели на напаѓачите. Била срамнета до темел и целосно опожарена. Целото непроценливо богатство – вклучувајќи го и големиот иконостас (ремек-дело на познатиот копаничар Петре Филипоски Гарката) – исчезнало во огнот.
4. Симболот на непокорот
Случајот на црквата „Св. Никола“ е драматичен доказ за:
- Пожртвуваноста на свештенството: Многу свештеници платиле со живот за својата помош на востаниците.
- Длабоката симболика: Во текот на 19. век, црквата била единствената институција која народот ја чувствувал како своја, и токму затоа таа станала сојузник на националната борба.
Денес, во Музејот на Илинденското востание во Крушево, се чуваат делови од оригиналниот бројчаник на камбанарискиот часовник – траен потсетник на денот кога ѕвоното на верата го објави времето на слободата.
Comments