Тајниот код на мајсторите: Како Катарскиот јазик го чуваше животот и занаетот на македонските ѕидари
Македонските печалбари не само што граделе мостови, цркви и домови низ Балканот и Блискиот Исток; тие граделе и комплексен систем на тајна комуникација. Ова не бил само дијалект, туку вистински таен јазик или арго (стручен жаргон) познат како Катарски јазик (или Ѕидарски говор), кој претставувал нивно најголемо богатство и заштита.
Што е Катарскиот јазик и зошто бил потребен?
Катарскиот јазик претставува вештачки создаден жаргон, употребуван исклучиво од ѕидарските тајфи (занаетчиски групи) од Западна Македонија – особено од регионите Дебарско, Реканско и Кичевско. Неговото име е изведено од турскиот збор “katır” што значи мазга или магаре, животното кое било клучно за пренесување на алатот и материјалот.
Клучни причини за постоењето на кодот:
- Заштита на занаетчиските тајни: Тајфите биле многу конкурентни. Кодот им овозможувал да разговараат за техниките на градба, цените и квалитетот на материјалите без да ги разберат локалните мајстори или потенцијалните конкуренти во Грција, Бугарија или Србија.
- Безбедност и стратегија: На долгите, опасни патувања надвор од Македонија, ѕидарите често носеле со себе значителни суми пари (кои им биле плаќани како аванс или завршна исплата). Катарскиот јазик им служел за да се предупредат за разбојници, лоши гостилници или нечесни работодавачи без тие да бидат свесни за тоа.
- Социјална идентификација: Тоа бил јазик на „братството“. Само мајсторите кои го владееле кодот биле дел од внатрешниот круг, што ја зајакнувало нивната припадност и доверба.
Како функционирал кодот?
Катарскиот јазик не бил целосно нов јазик, туку систем кој главно користел македонска граматика, но со целосно изменет и измислен лексикон (зборови).
Ѕидарите намерно ги заменувале најважните зборови со новосоздадени:
|
Македонски збор |
Катарски збор |
|---|---|
|
Пари |
Дарма |
|
Куќа/Зграда |
Јаг’ла/Куртија |
|
Мајстор |
Устабашија |
|
Печалбар |
Бурекчија |
|
Дај |
Куртисај |
|
Маж/Човек |
Кат |
Пример за фраза:
- Македонски: „Мајсторе, тие луѓе не изгледаат добро, треба да ги скриеме парите.“
- Катарски: „Устабаши, тиа кати не мафтарски изгледаат, куртисај ја дармата!“
Оваа форма на комуникација била апсолутно неразбирлива за секој што не бил инициран.
Епското патување на тајфите
Овој таен јазик бил нераскинливо поврзан со феноменот печалбарство. Македонските тајфи биле барани низ целиот Балкан, а патувале дури до Мала Азија, Египет и Австро-Унгарија.
- Сезонски живот: Секоја пролет, тајфите тргнувале од своите родни села, оставајќи ги жените и децата да ги одгледуваат. Се враќале дури на есен. Оваа годишна миграција, водена од економски притисок, ја направила Македонија „фабрика за мајстори“.
- Ремек-делата: Користејќи ја својата стручност и тајната комуникација, тие создале некои од најзначајните верски и секуларни објекти во регионот. Струга, Крушево, Тетово – сите овие градови сведочат за врвната ѕидарска умешност.
Наследство во изумирање
Денес, со промената на економските услови и крајот на масовното печалбарство во таа форма, Катарскиот јазик е речиси изумрен. Само неколкумина најстари мајстори сѐ уште знаат да го говорат. Сепак, неговото постоење е моќен доказ за генијалноста, еластичноста и потребата за зачувување на идентитетот на македонскиот народ во текот на турбулентни векови. Тој е културно богатство, таен код кој ја изгради историјата.
 |
| Мајстор ѕидар |
Comments