 |
| Вселенска станица |
Поврзаноста на вселенските програми на САД и Руската Федерација (поранешен СССР) има долга историја, која еволуирала од жестоко ривалство за време на Студената војна до значајна соработка.
Клучни точки за нивната поврзаност:
- Почетоци на соработката (Аполо-Сојуз): Првата заедничка мисија беше Проектот за тестирање Аполо-Сојуз во 1975 година, кога американски и советски вселенски летала се споија во орбитата. Ова се смета за симболичен крај на "вселенската трка" од Студената војна и почеток на ерата на соработка.
- Меѓународна вселенска станица (МВС/ISS): Ова е најзначајниот и најдолг пример за нивната соработка. Во 1993 година, САД и Русија започнаа разговори за спојување на нивните планирани вселенски станици (Мир 2 и Фридом). Руската експертиза за долготрајни вселенски летови и нивните ракети Сојуз и Прогрес беа и сè уште се клучни за изградбата, одржувањето и транспортот на екипажот и товарот до МВС.
- Транспорт на астронаути: Додека SpaceX не го разви Crew Dragon, руските летала Сојуз беа единственото средство за превоз на американски и други меѓународни астронаути до МВС, по пензионирањето на американскиот Спејс шатл. Денес, се одржуваат заеднички интегрирани летови (cross-flights) каде што астронаути на НАСА летаат на руски Сојуз, а руски космонаути на американски Crew Dragon, со цел да се обезбеди присуство на барем по еден астронаут од секоја страна на станицата во секое време, за да се управуваат со нивните соодветни сегменти.
- Политички тензии: И покрај политичките тензии меѓу двете земји, особено по 2014 година и руската инвазија на Украина, соработката на оперативно ниво на МВС продолжи. Вселенските агенции, НАСА и Роскосмос, честопати ја истакнуваат потребата од меѓусебна зависност за безбедно функционирање на станицата. Договорот за соработка е продолжуван во повеќе наврати, со планови за заеднички операции на ISS до околу 2027 година, а Русија го продолжи целокупниот договор за вселенска соработка со САД до 2030 година (заклучно со март 2021).
- Разлики и иднина: Русија најави планови за повлекување од МВС по 2024 година (иако датумот е пролонгиран) и изградба на сопствена руска орбитална станица (РОС). САД, од друга страна, се фокусираат на програмата Артемис за враќање на Месечината и поддршка на комерцијални вселенски станици.
Накратко, иако двете земји се ривали во многу области, во вселената тие се зависни партнери во однос на функционирањето на Меѓународната вселенска станица.
1. Меѓународната вселенска станица (МВС/ISS) – Столбот на соработката
МВС е најголемиот и највидлив доказ за соработката. Станицата функционира како единствен, меѓусебно зависен комплекс, поделен на два главни сегменти:
- Рускиот Орбитален Сегмент (РОС): Обезбедува клучни функции, вклучувајќи го и погонот на станицата. Руските модули со помош на бродовите Прогрес редовно ја подигнуваат орбитата на МВС за да се компензира атмосферскиот отпор.
- Американскиот Орбитален Сегмент (АОС): Обезбедува електрична енергија (соларни панели), жироскопи за контрола на ориентацијата и, историски, претставуваше најголем дел од животната поддршка.
Меѓусебна зависност:
Функционирањето на МВС бара двете страни да работат заедно. Во суштина, Русија го одржува летот (погонот и стабилноста), додека САД обезбедуваат струја и ориентација. Секоја страна има критична функција без која станицата не може да работи долгорочно.
2. Заеднички интегрирани летови (Размена на екипажи)
За да се обезбеди континуитет и безбедност, воспоставена е програма за размена на места за екипажот:
- Русите летаат на американски бродови: Руски космонаути летаат на американски комерцијални летала како SpaceX Crew Dragon.
- Американците летаат на руски бродови: Американски астронаути летаат на рускиот Сојуз.
Овој систем (т.н. barter system) гарантира дека во случај на проблем со кое било лансирно возило (американско или руско), секој сегмент на МВС ќе има квалификуван екипаж кој може да ракува со сопствената опрема (на пример, руски космонаут кој знае како да го одржи рускиот сегмент).
3. Историски програми за соработка (Пред МВС)
- Проектот Мир-Шатл (1990-тите): Ова беше претходник на МВС. Американски спејс шатлови (Space Shuttles) редовно се спојуваа со руската вселенска станица Мир. Ова им овозможи на двете земји да развијат заеднички протоколи за спојување, пренос на екипаж и долгорочен престој во вселената, што беше клучно за планирањето на МВС.
4. Предизвици и иднина
И покрај оперативното партнерство, политичките тензии имаат влијание:
- Санкции: Американските санкции против руската вселенска индустрија (поради војната во Украина) ја комплицираат соработката надвор од МВС, особено во однос на набавка на компоненти.
- Руско повлекување: Роскосмос најави дека планира да се повлече од МВС и да работи на сопствената Руска Орбитална Станица (РОС). Иако ова до сега е одложено, повлекувањето ќе го означи крајот на историскиот период на директна соработка и ќе бара НАСА да најде нови решенија за погон и контрола на орбитата на МВС.
Во крајна линија, односот се движи по тенка линија: соработката е неопходна за да се одржи МВС, но политичките одлуки и долгорочните планови укажуваат на постепено оддалечување на нивните вселенски програми во иднина.
Comments