Убиството на Дариј III
По неколкуте големи порази (Иса, Гавгамела), Дариј III се повлекол на исток, обидувајќи се да собере нова војска и да ја продолжи борбата. Меѓутоа, неговата позиција во сопственото царство била крајно ослабена.
1. Предавството и Заробувањето
- Јули 330 г. пр.н.е., во близина на Хекатомпил (денешен северен Иран).
- Конспирација: Главниот заговорник бил Бес (Bessus), сатрапот (гувернерот) на Бактрија и далечен роднина на Дариј. Согледувајќи дека Александар е неминовен победник и дека Дариј веќе не е способен да ја води војската, Бес и неколку други персиски благородници (како што е Набарзан) решиле да го предадат својот крал.
- Тие го заробиле Дариј, го оковале и го ставиле во покриена кола, планирајќи или да го предадат на Александар за да добијат добра волја, или да го убијат и да се прогласат за негови наследници, продолжувајќи го отпорот од источните сатрапии.
2. Смртта на Кралот
Александар, кога дознал дека Дариј е заробен, започнал немилосрдно гонење со елитниот одред на коњаницата. Тој сакал да го зароби Дариј жив, делумно за да спречи распарчување на империјата и делумно за да го легитимира своето наследство со формално прифаќање на предавањето.
- Кога Бес и неговите луѓе сфатиле дека македонската војска им е на петици, тие решиле да се ослободат од Дариј. Се плашеле дека доколку Александар го зароби жив, тие ќе бидат казнета како предавници.
- Тие го прободеле Дариј и го оставиле да искрвари до смрт.
- Кога Александар пристигнал, го нашол Дариј како умира. Според Плутарх, Дариј, пред да умре, му се заблагодарил на Александар за добрината што им ја покажал на неговото семејство (кое Александар го заробил по Иса), и го замолил да го одмазди неговото убиство. Александар го покрил телото на Дариј со својата македонска наметка.
- Казнувањето на Убиецот: Бес (Артаксеркс V)
Сцената на пронаоѓањето на Дариј била театарски потег со огромно политичко значење за Александар.
1. Политичката Неопходност за Казна
Александар морал да го казни Бес од неколку клучни причини:
- Легитимитет: Со убиството на Дариј, Бес ја поништил можноста Александар да го преземе персискиот престол преку предавање. Сепак, со одмаздување на убиството, Александар се претставил не како освојувач, туку како легитимен наследник и одмаздник на Дариј, заштитник на персиската династија од предавниците.
- Александар сакал да испрати јасна порака до сите други сатрапи во Персија: Предавството кон својот господар е неприфатливо и ќе биде најстрого казнето, без разлика дали господарот е Македонец или Персиец.
2. Ловот на Бес
Бес побегнал на исток, се прогласил за крал на Персија под името Артаксеркс V, и почнал да собира отпор во Бактрија и Согдијана. За Александар, фаќањето на Бес станало приоритет за да се обезбеди источниот дел од империјата.
- По тешки три години походи, Александар конечно го притиснал Бес. Неговите сопствени луѓе, веројатно поткупени или заплашени од Александар, го предале и го фатиле Бес.
- Бес му бил предаден на Александар во 329 г. пр.н.е.
3. Начинот на Казната
Казнувањето на Бес било извршено со голема јавна театралност и според Персискиот закон, а не според македонскиот, за да се нагласи дека Александар дејствува како персиски крал кој казнува предавник.
- Бес најпрво бил оставен без нос и уши, што било вообичаена казна за предавници во Персиското царство.
- Најверојатно, Бес бил изложен јавно, а потоа бил распарчен или распнат (crucifixion), што била крајна казна за предавство и узурпација. Други извори велат дека тој бил врзан меѓу две свиткани дрва кои потоа биле ослободени, распарчувајќи го телото.
Со убиството на Дариј, Бес мислел дека се ослободува од обврска, но Александар го искористил чинот за да го зацврсти својот легитимитет. Убивањето на Дариј и неговото одмаздување станаа психолошки пресврт со кој Александар официјално се претвори од освојувач во наследник на персискиот престол.
Судирот на Култури: Александар и Персискиот Идентитет
Откако Александар го казнил Бес и ја прифатил титулата „Голем Крал“ (Шаханшах), тој постепено почнал да воведува персиски обичаи и елементи во својот двор. Ова предизвикало длабок револт и растурање на довербата меѓу него и неговите македонски ветерани.
1. Персиските Обичаи на Дворот
- Александар започнал да носи делови од персиската кралска облека (на пр. дијадема, појас или туника) при одредени церемонии. Ова за Македонците било неприфатливо, бидејќи ја сметале облеката за женствена и спротивна на нивната машка, воена естетика.
- Персиските еунуси биле вработени на неговиот двор, што било во целосна спротивност со македонскиот обичај.
- Најголемиот проблем било барањето за Проскинеза (Proskynesis).
2. Проскинезата: Најголемата Кавга
- Што е Проскинеза? Тоа е персиски ритуал каде што поданиците морале да клекнат или да паднат на колена пред кралот, бакнувајќи ја земјата или неговата облека, како знак на длабока почит и признавање на неговата божественост или полубожествена природа.
- За Македонците, овој чин бил резервиран исклучиво за боговите. Да се бара тоа од слободен Македонец било големо понижување, еквивалентно на ропство и предавство на нивната култура и слобода. Тие сметале дека Александар се оддалечува од нивните традиции и се прогласува за бог.
3. Револтот и Последиците
Овие културни промени довеле до серија на напнати инциденти и трагедии:
А. Убиството на Клитус Црниот (328 г. пр.н.е.)
- За време на една пијанка во Мараканда (Согдијана), Клитус, еден од најугледните команданти, кој му го спасил животот на Александар кај Граник, јавно го критикувал кралот за неговото прифаќање на персиските обичаи и неговата амбиција да стане бог.
- Клит го фалел Филип II и ја омаловажувал улогата на Александар. Во бес, Александар го прободел Клитус со копје (според некои извори, со сариса).
- Ова било трауматично за целата војска, демонстрирајќи колку длабоко Александар се променил и колку станал нетрпелив кон македонскиот „слободен говор“ (parrhesia).
Б. Конспирацијата на Страниците (327 г. пр.н.е.)
- Група млади македонски благородници, познати како кралски „страници“ (paides), предводени од Хермолај, планирале да го убијат Александар. Нивната главна мотивација била омразата кон неговата автократска моќ и персиските обичаи.
- Во конспирацијата бил вмешан и филозофот Калистен (внук на Аристотел), кој јавно се спротивставувал на Проскинезата. Александар го погубил или го затворил Калистен, чија егзекуција го шокирала целото царство.
4. Вклучување на Персијците
Александар почнал активно да ги вклучува Персијците во својата војска и администрација, што дополнително ги фрустрирало Македонците:
- Создал единици составени од персиски млади благородници, обучени на македонски начин.
- Се оженил со две персиски принцези (Роксана и подоцна Статеира).
- Свадби во Суза (324 г. пр.н.е.): Наредил 80 од неговите офицери и 10.000 војници да се оженат со персиски жени, како дел од неговиот обид да создаде елитна Македонско-Персиска владејачка класа.
Македонските ветерани ја поддржувале војната за освојување и плен. Тие не ја поддржувале војната за да ги претворат во поданици на нов, ориентализиран автократ. Оваа тензија меѓу македонската „слобода“ и персискиот „апсолутизам“ е најголемиот предизвик со кој се соочил Александар во последните години од неговиот живот.
Бунтот кај Опис (324 г. пр.н.е.)
Опис бил град на реката Тигар во Месопотамија, истата година кога Александар ги организирал масовните Свадби во Суза и кога нагло ја проширил својата политика на интеграција на Персијците.
1. Причина за Бунтот
Клучната причина не била едно барање, туку политичката одлука на Александар, која Македонците ја протолкувале како предавство на нивната улога и статус:
- Александар објавил дека планира да испрати 10.000 македонски ветерани (оние што биле стари и неспособни за служба) дома, во Македонија.
- Истовремено, тој наредил Персијците да бидат обучени на македонски начин и ги унапредил во армијата како замена за македонската пешадија.
Македонските војници ова го разбрале како јасен сигнал дека повеќе не му се потребни и дека тој ги заменува со Персијци за да владее.
2. Барањата на Војниците (Бунтот)
Бунтот избувнал веднаш по објавата. Војниците, собрани во масовен протест, го изнеле своето јадро барање (кое било повеќе уцена и навреда):
„Отпушти нè сите! Да се вратиме дома! Нека се бори твојот татко, Амон, и твоите Персијци за тебе!“
Оваа реченица содржела неколку навреди:
- „Отпушти нè сите“: Барање да бидат отпуштени не само старите, туку целата македонска војска, со што Македонија ќе остане без нејзината елитна војска.
- „Твојот татко, Амон“: Директна навреда за неговото тврдење за божествено потекло (Александар бил прогласен за син на Зевс-Амон во оазата Сива).
- „Твоите Персијци“: Нагласување дека Македонците веќе не се негови „Другари“ (Хетајри), туку Персијците ја преземаат нивната улога.
3. Реакцијата на Александар и Решавање на Кризата
Александар бил бесен, но и согледал дека ситуацијата е премногу опасна за воено решавање. Неговата реакција била комбинација на шокантна бруталност и психолошка манипулација:
- Александар веднаш наредил апсење на 13-те лидери на бунтот и нивно погубување.
- Се повлекол во својот шатор три дена, одбивајќи да се сретне со кој било од Македонците. Тој им наредил на Персијците да бидат негови телохранители.
- На четвртиот ден, тој повикал персиски благородници, ги нарекол „роднини“ и им доделил високи македонски титули. Тој најавил формирање на целосно персиски војски кои ќе ја заменат македонската пешадија.
4. Помирувањето
Овој потег ги скршил македонските војници.
- Војниците сфатиле дека навистина ќе бидат заменети и дека нивната економска иднина (која зависела од воената служба) е загрозена.
- Тие го прекинале бунтот, дошле пред неговиот шатор, покајани и плачејќи, барајќи прошка и признавајќи дека не можат да бидат одвоени од него.
- Александар ги прифатил назад, а помирувањето било запечатено со голема јавна гозба (веселба) каде што тој се молел за единство меѓу Македонците и Персијците.
Бунтот кај Опис завршил со привремено помирување, но покажал дека јазот меѓу кралот и неговите првобитни војници бил непоправлив.
0 Comments:
Post a Comment