Алшар: Рудникот што крие легенда, талиум и геолошко богатство
Рудникот Алшар, лоциран во близина на селото Рожден во Кавадаречко, е еден од најнеобичните и најважните рударски локалитети во светот. Неговата историја е мешавина од антички легенди, османлиски даноци и геохемиски феномени.
1. Легендата за тајната на фалангата
Според една популарна легенда, рудникот Алшар ја крие тајната за непобедливоста на фалангата на Александар Македонски. Се верува дека македонската војска го користела минералот аурипигмент (арсенов сулфид, златно-жолт по боја) за премачкување на своите штитови. На сонце, штитовите давале силен блесок, со кој визуелно била дезориентирана и заслепувана противничката војска.
Иако ова е мит, минерали од Алшар навистина се пронајдени во археолошките остатоци на античкиот град Стоби, што ја потврдува неговата важност уште во античкиот период.
2. Историја и богатство во Османлискиот период
Податоци за организирана работа на рудникот постојат уште од 15 и 16 век, каде во документи за селото Рожден се наведува приход од продажба на арсенска руда од Алшар. Поорганизирана експлоатација започнала да се формира околу 1877 година, кога била формирана и рударската населба Мајден. Во тој период, рудникот бил даден под концесија на англиско-француска компанија со седиште во Солун.
3. Геолошката уникатност и токсичност
Алшар е светски познат поради својата уникатна геолошка и хемиска структура. Во рудникот се регистрирани десетици видови минерали, од кои седум се ендемични – односно можат да се најдат само во Македонија.
- Талиумот – најголемо богатство: Алшар е најбогато и единствено наоѓалиште на талиум во светот. Рудата содржи околу 0,1% талиум, покрај 2% арсен и 2,5% антимон. Талиумот е исклучително редок метал кој се користи во вселенски истражувања и телекомуникациски технологии.
- Опасност: Присуството на талиум и арсен го прави рудникот многу токсичен. На само 250 метри од Алшар се наоѓа зелен рид со висока концентрација на талиум, отров кој е опасен дури и за крупен добиток, поради што мештаните го избегнуваат тој дел.
Алшар е вистински природен лабораториум и еден од најголемите геолошки симболи на Македонија.
