Дедо Иљо Малешевски: Војводата кој го обедини македонскиот отпор со балканските војни
Илија Марков, познат како Дедо Иљо Малешевски или Иљо Војвода (28 мај 1822, Берово – 17 април 1898, Ќустендил), е една од најживописните и најборбени фигури во македонската историја. Неговата дејност го опфаќа ајдутството, учеството во балканските војни и востанијата, со што станал легенда опеана во народните песни.
1. Ајдутски почетоци и Македонскиот одред
Кон средината на XIX век, Иљо Марков формирал ајдутска дружина и активно дејствувал во Источна Македонија, главно во неговата родна Малешевија.
Во летото 1859 година, тој преминал во Србија. Неговиот патриотизам и борбен дух дошле до израз во оружениот судир помеѓу Србија и Османлиската Империја во Белград (5 јуни 1862). Таму, Иљо Војвода предводел 400 македонски доброволци во т.н. Иљова легија или Македонски одред, истакнувајќи се како командант.
2. Учество во Балканските војни
Слободарската борба го однела Дедо Иљо на повеќе балкански фронтови:
- Српско-турската војна (1876): Учествувал со македонски доброволци во состав на Руско-македонскиот баталјон. Бил тешко ранет и по лекувањето во Србија, заминал во Романија.
- Руско-турската војна (1877-1878): Повторно се борел со македонски доброволци за ослободување на Бугарија. Неговата храброст посебно се истакнала во клучните борби на Шипка.
3. Враќање и Македонското востание
Веднаш по ослободувањето на Ќустендил, Иљо Војвода со 150 македонски доброволци се одвоил од руската армија за да го продолжи отпорот на својата родна земја.
Со своја чета, која броела од 200 до 300 востаници, тој учествувал во Македонското востание (1878-1879), познато и како Кресненско-Разловечко востание. Тој бил меѓу главните иницијатори на востаничкиот продор во Пијанец, демонстрирајќи дека неговата крајна цел е ослободувањето на Македонија.
Наследство:
Дедо Иљо Малешевски целиот свој живот го посветил на борбата против неправдата и ослободувањето. Неговата постојана присутност во сите големи воени конфликти во регионот, секогаш на чело на македонски доброволци, го претвори во легендарен војвода, чие име и подвизи се опеани во многу македонски народни песни. Починал во Ќустендил во 1898 година.