Аферата Мис Стон: Како киднапирањето стана приказна за емпатија во комитскиот живот
1. Планирање на „Големата акција“
Во 1901 година, Македонската револуционерна организација (ВМОРО) донела одлука да спроведе високоризична акција за финансирање на револуцијата: киднапирање на американската мисионерка Елен Марија Стон. Ова го прави Кривопаланечко-Кратовскиот комитет да биде првиот кој изврши киднапирање на американски граѓанин надвор од територијата на САД.
Деталниот план за акцијата бил утврден по известувањето на Окружниот комитет во Банско (на чело со Димитар Лазаров) и вклучувал прецизна логистика:
- Извршители: Четата ја сочинувале мал број луѓе, меѓу кои истакнатите Јане Сандански, Христо Чернопеев, Стојан Просјакот, подготвени да дејствуваат на своја рака и покрај двоумењето на врвот.
- Место и време: Киднапирањето било планирано на патот од Разлог за Горна Џумаја кај месноста Потпрена Скала.
- Локална поддршка: Комитетот од село Градево, предводен од Ангел Мазнеов, требало да даде логистичка поддршка.
- Разузнавање: Вапцаров бил задолжен да ги посочи жените, додека Митре Захов со крпа на глава требало да го најави нивното пристигнување. Катерина Ушева била земена како придружничка на Мис Стон.
Иако легендарните Гоце Делчев и Ѓорче Петров биле информирани, тие биле скептични околу финансискиот успех на акцијата, но Сандански и Чернопеев решиле да продолжат.
2. Човечкиот момент во гората
Приказната добива неочекуван и длабоко човечки пресврт кога една од заложничките, Цилка, се породила за време на скришното движење на четата.
Иако Сандански планирал да се засолнат во Влахи, поради породилните болки на Цилка, четата морала да запре во село Србиново. Јане Сандански покажал неверојатна грижа за една заложничка – специјално повикал две бабици.
На 22 декември 1901 година (по стар стил) Цилка родила девојче, кое било крстено Елена во чест на Мис Стон. Со ова, четата се здобила со нов член, а бројот на заложнички се зголемил на три, што ја направило нивната положба уште покомплицирана.
3. Сандански: Од Водач до Татко-Заштитник
Сведоштвото на Цилка ја открива човечката страна на суровиот војвода, Јане Сандански:
„Два или три часа подоцна се појави самиот водач... Очите му, друг пат свирепи, сега беа наведнати... Секој пат кога бебето ќе заплачеше или кивнеше тој се сепнуваше... Мис Стон го зеде детето и го подаде на водачот. Од почетокот изгледаше збунет, но додека го гледаше малото беспомошно суштество во своите силни раце, на лицето му се појави насмевка... За мене тој веќе не беше разбојник, туку брат, татко, закрилник на моето дете...“
Сандански почнал да го нарекува бебето „малата ајдутка“, „ќерка на четата“, но најсакано му било „ксметчето“ (среќичката).
4. Наследството на Мис Стон
Дури и самата Мис Стон, по нејзиното ослободување, искажала голема почит кон нејзините киднапери, сведочејќи за нивната посветеност:
„Да се помолиме за тие браќа во гората, кои работат за слободата на своите браќа и кои покажаа кон нас поголеми грижи, отколку што покажаа нашите родители. Тие ги изложија своите животи за да не заштитат.“
Аферата завршила со плаќање на голем откуп, но во историјата останала како сведоштво за организациската вештина на ВМОРО и за неочекуваната емпатија и човечност што може да се роди дури и во најсуровите револуционерни околности.
Comments